Dziś 6 stycznia – uroczystość Objawienia Pańskiego

Święto Objawienia Pańskiego obok Wielkanocy należy do najstarszych świąt chrześcijańskich. W Kościele zachodnim zwyczaj świętowania Epifanii, czyli Objawienia, przyjął się prawdopodobnie jeszcze przed upowszechnieniem się święta Bożego Narodzenia. Dopiero w końcu IV w. do liturgii Kościoła powszechnego wprowadzone zostały dwie odrębne uroczystości: Boże Narodzenie – 25 grudnia i święto Objawienia Pańskiego – 6 stycznia.

Święto Epifanii przypomina o objawieniu się Boga ludziom w widzialnej postaci. Bóg staje się człowiekiem i objawia się nie tylko Narodowi Wybranemu, ale całemu światu, czego symbolem jest pokłon Trzech Mędrców ze Wschodu.

Wydarzenie to zostało opisane w Ewangelii Mateusza (Mt 2,1-12). Mędrcy ze Wschodu prowadzeni przez gwiazdę na niebie przychodzą do Betlejem i oddają pokłon nowonarodzonemu Dzieciątku. Ewangelista nie podaje liczby Mędrców, zwanych w późniejszej tradycji także Magami czy Królami, ale po liczbie złożonych darów: złota kadzidła i mirry, przyjmuje się, że było ich trzech.

Trzej Mędrcy symbolizują całą rodzinę ludzką, w tym również świat pogański, który oddaje hołd wcielonemu Bogu. Dla podkreślenia uniwersalności zbawczej misji Chrystusa tradycja chrześcijańska od bardzo dawnych czasów wśród jednego z Magów umieszcza człowieka czarnoskórego.

Dopiero od wieku VIII w historiografii pojawiają się imiona Trzech Mędrców: Kacper, Melchior i Baltazar. W sztuce Kacper najczęściej jest przedstawiany jako Afrykańczyk ofiarujący mirrę, Melchior jako Europejczyk ofiarowujący złoto, a Baltazar – jako król azjatycki przynoszący do żłóbka kadzidło.

Dary złożone przez Mędrców mają swoją symbolikę: złoto – to symbol godności królewskiej, kadzidło – godności kapłańskiej, mirra – symbol wypełnienia proroctw mesjańskich oraz zapowiedź śmierci Zbawiciela. Jednocześnie złożone dary są wyrazem wiary w Chrystusa prawdziwego człowieka (mirra), prawdziwego Boga (kadzidło) oraz króla (złoto).

Nie ma ostatecznej pewności co do tego, czy rzeczywiście istnieją relikwie Trzech Króli. Ich doczesne szczątki miała znaleźć w IV w. w Jerozolimie św. Helena, matka cesarza Konstantyna. W IX w. zostały przewiezione do kościoła w Mediolanie, a w XII wieku z podbitego przez cesarza Fryderyka Barbarossę Mediolanu zostały wywiezione do Niemiec. Od tego czasu jako relikwie Trzech Króli są czczone w katedrze w Kolonii.

Z uroczystością Objawienia Pańskiego wiąże się zwyczaj święcenia kredy i kadzidła. Poświęconą kredą wypisuje się na drzwiach mieszkania litery: K+M+B lub C+M+B (nawiązując do łacińskiego brzmienia imienia - Casper) oraz aktualny rok. Czasem przed pierwszą literą też stawia się krzyżyk. Litery te odczytuje się zazwyczaj jako inicjały Trzech Króli. Możliwe są jeszcze inne interpretacje nawiązujące do łacińskich sentencji: Christus Mansionem Benedicat, czyli „Niech Chrystus błogosławi temu domowi” lub Christus Multorum Benefactor, czyli „Chrystus dobroczyńcą wielu”.

Zwyczaj kreślenia liter na drzwiach domów, gdzie mieszkają chrześcijanie jest też nawiązaniem do Księgi Wyjścia (11,1-13,16), kiedy to Izraelici oznaczali drzwi swoich domostw krwią baranka paschalnego. Kreślenie na drzwiach kredą trzech inicjałów jest obecnie przede wszystkim publicznym wyznaniem wiary w Chrystusa.

Z uroczystością wiąże się wiele tradycji i zwyczajów. W średniowieczu święcono także złoto, a poświęconym kadzidłem okadzano domy, aby uniknąć chorób. W wigilię święta święcono też wodę. Do innych zwyczajów pobożności ludowej związanych z świętem należą m.in. kolędowanie z gwiazdą betlejemską oraz figurami zwierząt (koniem, kozą, turoniem i niedźwiedziem); na Trzech Króli wypiekało się też rogale zwane szczodrakami.

Uroczystość Objawienia Pańskiego jest jednym z sześciu świąt nakazanych w Kościele w Polsce, które wypadają poza niedzielami. Jest to także Dzień Modlitwy i Pomocy Misjom. Zgodnie z zaleceniem Konferencji Episkopatu Polski tego dnia w parafiach w całej Polsce zanoszona jest do Boga modlitwa za misjonarzy i zbierane są ofiary na Krajowy Fundusz Misyjny.

Już od 14 lat (po raz pierwszy w 2009 r. w Warszawie) organizowane są na ulicach polskich miast Orszaki Trzech Króli. Jest to nowa tradycja, która cieszy się coraz większą popularnością i rozprzestrzenia się na cały świat, zwłaszcza w środowiskach polonijnych. Chrześcijanie manifestują w ten sposób swoje przywiązanie do wiary, dla dzieci z kolei Orszak jest okazją do zabawy w przebierańców, zwłaszcza w postaci świętych.

W przedwojennej Polsce uroczystość Trzech Króli była dniem wolnym od pracy, aż do listopada 1960, kiedy dzień wolny został zniesiony ustawą Sejmu PRL. Przywrócenie dnia wolnego zostało ustanowione przez sejm w 2010 roku. Od 6 stycznia 2011 roku jest to ponowie dzień wolny od pracy.

Święto to jest również dniem wolnym od pracy w m.in. trzech landach niemieckich (Badenii-Wirtembergii, Bawarii i Saksonii-Anhalt), Austrii, na Cyprze, w Chorwacji, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Wenezueli i Włoszech.