Wartość człowieka - osoby ludzkiej - punktem wyjścia dla samowychowania

pod red. Krystyny Chałas

WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM W ŚWIETLE NAUCZANIA JANA PAWŁA II

Elementy teorii i praktyki - tom III

ISBN: 978-83-7442-430-1

wyd.: Wydawnictwo JEDOŚĆ 2007

S. Beata Kołek Ks. Adam Spalek

2. Samowychowanie w ujęciu Jana Pawła II drogą wprowadzania w świat wartości

Wartość człowieka - osoby ludzkiej - punktem wyjścia dla samowychowania

Karol Wojtyła - Jan Paweł II - w swej personalistycznej filozofii człowieka wiele miejsca poświęca zagadnieniu wartości osoby jako osoby. Osoba - mówi - "to sama osoba «odczytana» jako wartość całkiem swoista i elementarna, a więc niezależnie od jej takich czy innych kwalifikacji fizycznych czy psychicznych, od jej zewnętrznego czy wewnętrznego "stanu posiadania". Osoba w tym znaczeniu stanowi podmiot «swój własny», pojedynczy i niepodzielny"⁵¹. Tę podstawową wartość osoby określa on - w duchu personalizmu - mianem godności. Godność swą osoba czerpie z doskonałości duchowej, w której można odnaleźć pierwiastki życia duchowego, a zarazem najistotniejsze właściwości osoby: rozumność, wolność, odpowiedzialność, sumienie⁵². Dzięki poznaniu prawdy o sobie w kategorii godności, człowiek doświadcza wolności - "mogę - nie muszę - chcę". Wolność ta jest darem, jednocześnie zadaniem, w związku z tym "[...] trzeba jąstale zdobywać, nie można jej tylko posiadać"⁵³. Opiera się ona nie tyle na niezależności, ale na samostanowieniu. Papież pisze: "[...] osoba spełnia siebie przez swój czyn, uzyskuje jako osoba właściwą sobie pełnię, czy też postać jest to zarazem postać samo-własności i samo-panowania. Przez czyn osoba urzeczywistnia siebie jako «ktoś» i jako «ktoś» też siebie ujawnia"⁵⁴. W ten sposób człowiek będąc wolnym, wychowuje siebie dla wartości. Dopiero w relacji do wartości człowiek staje się "kimś". Godność i wolność rodzi w człowieku powinność odpowiedzialności za czyn. Jan Paweł II pisze: "Człowiek dlatego bywa odpowiedzialny za swe czyny i dlatego przeżywa odpowiedzialność, ponieważ posiada zdolność odpowiadania wolą na wartość. Zachodzi powinność odnie sienia się do przedmiotu wedle jego prawdziwej wartości, a w parze z niąrodzi się odpowiedzialność za przedmiot pod kątem jego wartości - czyli odpowiedzialność za wartość"⁵⁵. Rozpoznawanie i przyjmowanie odpowiedzialności za czyn jest powiązane z kształtowaniem sumienia. To ono jest narzędziem samokontroli i oceny czynu w kategorii dobra i zła. Odpowiedzialność jest więc odpowiedzialnością wobec siebie.

Komunijny i społeczny wymiar człowieka stanowi też źródło moralnej odpowiedzialności za siebie i drugiego człowieka. Ta odpowiedzialność rodzi się z gruntownego poczucia wartości osoby i jest wyrazem troski o zachowanie jej godności. Te dwa obowiązki są ze sobą związane, bowiem "[...] tylko ten, kto może stanowić o sobie [...] może także stawać się darem dla innych, darem z samego siebie, darem bezinteresownym"⁵⁶. Stąd Ojciec Święty w swoim nauczaniu często używa zwrotu "cywilizacja miłości", zachęcając do przekraczania własnego egoizmu i skierowania się ku drugiemu człowiekowi.

Analiza tekstów filozoficznych Jana Pawła II, poświęconych człowiekowi, pozwala na ukazanie źródłowych wartości - norm, które pozwoliłyby na sformułowanie zasad wychowawczych. Są nimi wartość godności osoby, dobra i prawdy, wolności i odpowiedzialności. W świetle tych aksjomatów można przyjąć, iż wychowanie ma wprowadzić człowieka w świat wartości i pomóc mu urzeczywistniać je w procesie samowychowania tak, by mógł dla siebie i innych bardziej "być".

⁵¹ K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, Lublin 1986, s. 109.

⁵² W. Granat, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Poznań 1985, s. 580-582.

⁵³ K. Wojtyła, Poezje i dramaty, Kraków 1979, s. 88.

⁵⁴ K. Wojtyła, Osoba i czyn..., dz. cyt, s. 201.

⁵⁵ Tamże, s. 207.

⁵⁶ K. Wojtyła, Osobowa struktura samostanowienia, "Roczniki Filozoficzne" 1981 t. 29, z. 2, s. 9.

opr. aw/aw