Sztuka spowiadania

Józef Augustyn SJ, ks. Stanisław Cyran , (red.)

SZTUKA SPOWIADANIA

Poradnik dla Księży

ISBN: 83-7318-591-7

wyd.: WAM 2005

Wprowadzenie

„Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane (J 20, 23). [...] Objawia się tu w całej swej wielkości postać szafarza Sakramentu Pokuty, który prastarym zwyczajem jest nazywany spowiednikiem. [...] Jest to niewątpliwie najtrudniejsza i najbardziej delikatna, męcząca i wyczerpująca, ale też najpiękniejsza i przynosząca radość posługa kapłańska”.

(Jan Paweł II, Reconciliatio et paenitentia, 29)

Sposób i częstotliwość przystępowania wiernych do sakramentu pokuty w znacznym stopniu zależy od sposobu, w jaki jest on sprawowany przez spowiedników. Jeżeli księża nie żałują czasu na cierpliwe „siedzenie w konfesjonale”, odnoszą się do penitentów bardzo życzliwie, kompetentnie rozeznają ich problemy i jednocześnie dają im żywe świadectwo wiary w miłosierdzie Boga, wtedy — jak pokazuje doświadczenie duszpasterskie — liczni wierni chętnie i często korzystają ze spowiedzi świętej. Z drugiej jednak strony pośpiech księży w konfesjonale, ich brak delikatności, niekompetencja czy też powierzchowność duchowa sprawiają, że wielu penitentów zraża się do sakramentu pokuty. Niestety niemało jest i takich osób, które unikają konfesjonału tylko dlatego, że kiedyś poczuły się zranione przez kapłana. Lęk przed kolejnym zranieniem bywa u tych osób nieraz tak silny, że blokuje korzystanie ze spowiedzi także w okresie wielkanocnym i to czasem na całe lata.

Spowiadanie jest jedną z najpiękniejszych posług kapłana. Spowiedź bowiem daje wewnętrzny pokój i radość oraz przywraca chęć do życia ludziom głęboko nieraz udręczonych własnym grzechem. Za piękno posługi płaci się jednak wielkim wysiłkiem, a nieraz nawet i cierpieniem. Nieprzypadkowo Jan Paweł II nazywa więc sakrament pokuty również najtrudniejszą kapłańską posługą. Wymaga ona wielkiej ludzkiej mądrości, psychologicznego talentu, umiejętności prowadzenia dialogu, a nade wszystko wielkiej wiary, która sprawia, że spowiednik w konfesjonale nie zasłania sobą Pana Boga. Tej wielkiej sztuki spowiadania my, księża, musimy uczyć się dosłownie przez całe życie. Jeżeli jako spowiednicy jesteśmy choć trochę krytyczni wobec siebie, łatwo dostrzegamy wiele błędów popełnianych w konfesjonale. Czasem są to brak uważnego słuchania, niezręczne wyrażenia, powierzchowność oceny czy też brak cierpliwości. W takich momentach konieczna jest nam postawa wewnętrznej skruchy.

Nasza szczera postawa wobec błędów popełnionych w konfesjonale może sprawić, że staną się one szansą na drodze do nabywania sztuki spowiadania, na której to osobistej refleksji i modlitwie winno towarzyszyć pogłębione kierownictwo duchowe połączone z rodzajem superwizji duszpasterskiej, pozwalającej rozeznać własną postawę i zachowanie wobec penitentów. Jan Paweł II zachęca młodych księży, aby korzystali z pomocy doświadczonych starszych kapłanów. „Można — bez narażania na szwank tajemnicy spowiedzi —zwrócić się o pomoc do kapłanów lepiej przygotowanych i mających większe doświadczenie” — mówi Ojciec Święty młodym kapłanom. Bardzo pomocne w nabywaniu sztuki spowiadania bywają też wspólne spotkania duszpasterskie temu poświęcone. To dzięki szczerej wymianie można nie tylko zreflektować nasz sposób spowiadania, ale także podzielić się doświadczeniem zarówno w korzystaniu jak i w udzielaniu sakramentu pojednania. Ważną rolę w uczeniu się sztuki spowiadania odgrywa także lektura dzieł teologicznych i mistrzów konfesjonału.

Nie jest prawdą, iż — jak twierdzą niektórzy — w świecie współczesnym zanika poczucie grzechu czy też potrzeba wewnętrznego oczyszczenia, a w konsekwencji zapotrzebowanie na spowiedź. Bardzo liczne spowiedzi ludzi młodych, jakie miały miejsce w Roku Jubileuszowym 2000, w czasie trwania Międzynarodowych Dni Młodzieży i przy wielu innych okazjach ukazują wielkie zapotrzebowanie na godne i kompetentne sprawowania sakramentu pokuty. Można dziś wręcz mówić o wielkim głodzie indywidualnej spowiedzi. Kryzys spowiedzi, jaki ma miejsce w wielu wspólnotach kościelnych na Zachodzie spowodowany jest nie tyle niechęcią wiernych do spowiedzi, ile raczej wielkimi zaniedbaniami duszpasterskimi księży. Jeżeli kapłani nie mówią wiernym o sakramencie pojednania, albo też mówią w sposób lekceważący, jeżeli zaniedbują duszpasterską praktykę spowiadania, trudno się dziwić, że wierni nie przystępują do spowiedzi. Jan Paweł II w Pastores gregis wzywa biskupów i kapłanów do wielkiego rachunku sumienia, dzięki któremu mogliby sobie uświadomić zaniedbania i grzechy popełnione przeciwko sakramentowi pojednania.

W dzisiejszym świecie obserwuje się raczej inne zjawisko. Prawdziwe poczucie grzechu zostaje zastąpione neurotycznym poczuciem winy, ukrytym nieraz gdzieś w zakamarkach ludzkiej duszy, a głęboka religijna potrzeba wyznania grzechów przekształca się w ekshibicjonistyczne „spowiadanie” się w terapeutycznych grupach czy też w medialne obnażanie się przed całym światem. To publiczne odsłanianie osobistych, a nieraz i wstydliwych spraw, bywa poniżające nie tylko dla „spowiadających się” przed kamerami i mikrofonami, ale także dla medialnych odbiorców.

Kiedy objawia się nasza słabość moralna, zacisze konfesjonału staje się wielką łaską i wielką szansą, by móc na nowo odzyskać poczucie własnej godności, wewnętrzny pokój oraz radość życia. Ponieważ tylko Bóg odpuszcza grzechy, stąd też tak naprawdę możemy je powierzyć tylko Jemu. Znak sakramentalny, jakim jest spowiedź, daje nam zaś pewność wiary, że nasze grzechy naprawdę zostały odpuszczone. Spowiednik komunikuje nam to w imieniu samego Boga. Dla odzyskania spokoju sumienia spowiedź sakramentalna jest decydująca. Każde inne publiczne „spowiadanie się” z naszych słabości nie może być nigdy odruchem niedojrzałej spontaniczności, ale zawsze musi być decyzją głęboko przemyślaną, która uwzględnia nie tylko własne odczucia, ale także społeczny odbiór.

Książka Sztuka spowiadania. Poradnik dla księży zrodziła się ze współpracy kwartalnika „Życie Duchowe” z Centrum Rekolekcyjno-Formacyjnym Diecezji Tarnowskiej w Gródku nad Dunajcem. Z inicjatywy obu instytucji w dniach 18-19 listopada 2004 roku odbyło się sympozjum dla spowiedników pt. Najtrudniejsza i najpiękniejsza posługa, którego uczestnicy mieli okazję nie tylko słuchać prelekcji i dialogować o spowiedzi, ale także podzielić się osobistym doświadczeniem duszpasterskiej posługi w konfesjonale. W sympozjum wziął także udział bp Wiktor Skworc, ordynariusz tarnowski, który przewodniczył Eucharystii i wygłosił homilię na zakończenie całego spotkania.

Do tekstów zaproszonych gości biorących udział w sympozjum (J. Augustyn; A. Drożdż; M. Dziewięcki; K. Knotz; W. Depo), redaktorzy książki dołączyli teksty zamówione u autorów specjalnie dla niniejszej publikacji (K. Wons; D. Kowalczyk; W. Adamczewski; D. Jastrząb; B. Wójcik; J. Krolikowski; J. Orzeszyna; A. Derdziuk; Józef Augustyn SJ; M. Cholewa; Z. Kroplewski; B. Szpakowski; J. Prusak; W. Królikowski; H. Ciereszko; M. Blaza; S. Cynar). Do powyższych tekstów dołączono kilka dalszych artykułów uprzednio publikowanych na łamach „Życia Duchowego” (C. Squarise; R. Moloney; D. Kowalczyk; A. Derdziuk; I. Bokwa; K. Osuch). Ponadto zamieszczono w książce cztery przemówienia Jana Pawła II na temat sakramentu pojednania wygłoszone do członków Penitencjarii Apostolskiej oraz Słowo ks. bpa Wiktora Skworca, ordynariusza tarnowskiego.

Zebrany, bardzo bogaty materiał, został podzielony na pięć części. W pierwszej zamieszczono opracowania omawiające podstawowe zagadnienia teologiczne i biblijne dotyczące spowiedzi świętej. Część druga podejmuje praktyczne problemy związane ze spowiedzią, takie jak: kompetencja spowiednika, sposób prowadzenia dialogu, wyznaczanie pokuty, prawo w konfesjonale, kierownictwo duchowe oraz problemy biomedyczne. Część trzecia zawiera opracowania omawiające specyfikę spowiedzi wybranych grup i osób: dzieci, młodzieży, narzeczonych, małżonków, kleryków, sióstr zakonnych, kapłanów oraz chrześcijan tradycji wschodniej. W czwartej części autorzy omawiają zagadnienie zranień, jakie mogą wynikać z niewłaściwego traktowania penitentów ze strony spowiedników. W części piątej poruszamy zagadnienie spowiedzi generalnej. Tu też znajdzie Czytelnik propozycję codziennego rachunku sumienia, który jest najlepszym przygotowaniem do regularnej spowiedzi oraz propozycję rachunku sumienia dla dorosłych.

Do lektury tej książki zapraszam najpierw kandydatów do kapłaństwa. Teksty doświadczonych spowiedników, które publikujemy, mogą wzbudzić w alumnach głębokie pragnienie dobrego przygotowania się do odpowiedzialnego i gorliwego pełnienia tej najpiękniejszej i jednocześnie najtrudniejszej posługi. Każdy alumn, który chce być dobrym księdzem, winien nosić w sobie głębokie pragnienie stawania się dobrym spowiednikiem. Aby było to możliwe, musi najpierw sam gorliwie korzystać z sakramentu pokuty. Tylko alumn, a potem ksiądz, będący dobrym penitentem, może stawać się dobrym spowiednikiem.

Książkę tę pragnę polecić także kapłanom. Może ona być dla nich inspiracją w osiąganiu trudnej sztuki spowiadania. Wiele artykułów może stać się także punktem wyjścia do osobistego rachunku sumienia z dotychczasowego pełnienia posługi spowiednika. Lektura książki może też uświadomić pokusę rutyny, jaka grozi księżom sprawującym sakrament pokuty. Ksiądz w konfesjonale nigdy nie może stawać się „zawodowcem” czy „specjalistą”. Winien raczej stawać się pokornym i przejrzystym sługą, skruszonym grzesznikiem, który doświadczywszy sam nieskończonego miłosierdzia Bożego, pragnie ukazywać innym Boga jako źródło przebaczenia i pojednania. Ani księża, ani też klerycy nie powinni jednak odczytywać całego bogactwa proponowanych treści niniejszej publikacji jako „spisu” dobrych cech i umiejętności spowiednika, gdyż nie taka była intencja Autorów. Książkę należałoby raczej traktować jako próbę wieloaspektowego ujęcia sakramentu pojednania pomocną w nabywaniu sztuki spowiadania.

Wreszcie do lektury książki zapraszam także wiernych świeckich. Książka nie zawiera bowiem jakiejś tajemnej wiedzy przekazywanej w sekrecie, lecz powszechnie dostępne treści dotyczące sakramentu pojednania. Pogłębiona refleksja nad tym sakramentem może pomóc świeckim penitentom lepiej rozumieć jego istotę oraz rolę spowiednika. Pewne nieporozumienia w konfesjonale wynikają nie tylko z braku właściwej postawy spowiednika wobec penitenta, ale także z niewłaściwych oczekiwań i postaw, jakie penitenci miewają wobec księży zasiadających w konfesjonale.

Na zakończenie niniejszego wprowadzenia niech mi będzie wolno podziękować, w imieniu własnym i ks. Stanisława Cyrana z Centrum Rekolekcyjno-Formacyjnego w Gródku nad Dunajcem, z którym wspólnie przygotowywaliśmy sympozjum oraz niniejszą publikację, ks. bp. Wiktorowi za wsparcie podjętej przez nas inicjatywy, udział w sympozjum oraz Słowo do niniejszej publikacji. Dziękujemy serdecznie także naszym Autorom, którzy przyjęli nasze zaproszenie do udziału w sympozjum czy też napisania artykułu do niniejszej publikacji. Niech wspólny trud przyczyni się do tego, by posługa sakramentu pojednania stawała się — zarówno dla kapłanów jak i dla penitentów — objawianiem się miłosierdzia Boga oraz piękną służbą człowiekowi.

Józef Augustyn SJ

Kraków, 14 sierpnia 2005 roku,

w Wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

opr. aw/aw