Sztuka spowiadania

Spis treści i wprowadzenie

Sztuka spowiadania

Józef Augustyn SJ, ks. Stanisław Cyran , (red.)

SZTUKA SPOWIADANIA

Poradnik dla Księży

ISBN: 83-7318-591-7

wyd.: WAM 2005



Spis treści
Wprowadzenie 13
Słowo Biskupa 19
I. Spowiedź jako sakrament
Jan Paweł II
Posługa kapłańska w sakramencie pojednania25
Jan Paweł II
Sakrament pokuty wielkim darem Bożego miłosierdzia31
Jan Paweł II
Formacja prawego sumienia39
Jan Paweł II
Sakrament pokuty w życiu Kościoła45
Raymond Moloney SJ
Rozważania o sakramencie pojednania53
Trzy sposoby ujęcia grzechu53
Duch skruszony54
Potrzeba pojednania55
Wielkanocny sakrament55
Łaska zmartwychwstałego Pana55
Dwa wielkie dary55
Apostołowie idący do spowiedzi56
Podstawowe doświadczenie56
Opowieści o przebaczeniu57
Dar współczucia58
Pojednanie59
Kluczowe słowo60
Trzy płaszczyzny60
Pojednanie z ludźmi60
Pojednanie z samym sobą61
Pojednanie z Bogiem61
Nieprzebrane zasoby61
Droga skruszonego grzesznika62
Skrucha62
Bóg objawiony63
Kłopoty ze skruchą63
Błędne koło64
Z głowy do serca64
Wyznanie grzechów65
Dwa rodzaje żalu65
Boży plan66
Pojednanie z Synem66
Osobista odpowiedzialność67
Słabnąca praktyka spowiedzi68
Osobiste spotkanie68
Uzdrawiająca pokuta69
Przemiana serca69
Walka wewnętrzna70
Pokój wewnętrzny71
Dar Ducha Świętego71
Pojednanie z Trójcą Świętą72
Cristoforo Squarise OFMCon
Istota spowiedzi73
U źródeł kryzysu73
Głębokie przemiany w świadomości i praktyce chrześcijańskiej74
Poziomy doświadczenia winy—grzechu76
Rozróżnić, by zintegrować77
Nieoczekiwane możliwości80
Ciężar, którego nie należy się pozbywać zbyt pospiesznie81
Dariusz Kowalczyk SJ
Spowiedź, czyli przekonywanie o grzechu i miłości...85
Bezdroża orędzia grzechu 85
Bezdroża orędzia bezgrzeszności88
Uspokojenie sumienia czy nawrócenie?90
Pojednanie z Bogiem i Kościołem93
Przekonać świat o grzechu...95
Ks. Alojzy Drożdż
KOMPETENCJA TEOLOGICZNA W SAKRAMENCIE POKUTY97
Ujęcie od strony negatywnej99
Znajomość zła-choroby człowieka w Biblii99
Znajomość zła-chorób we współczesnej kulturze101
Ujęcie od strony pozytywnej103
Opcja teologii miłosierdzia103
Opcja ewangelizacyjna105
Perspektywa eucharystyczna107
Ks. Ignacy Bokwa
Sakrament pokuty i pojednania w aktualnych warunkach Kościoła w Polsce111
Doświadczenie winy112
Czyn nawrócenia113
Polskie oblicze kryzysu pokuty114
Formy pojednania w Kościele115
Zewnętrzne warunki celebracji116
Impulsy II Soboru Watykańskiego118
II. Spowiednik sługą pojednania
Józef Augustyn SJ
Najtrudniejsza i najpiękniejsza posługa125
Podwójne zaufanie126
Jedność łaski i ludzkiego działania127
Jan Paweł II o spowiadaniu się kapłanów128
Uszanowanie wolności penitenta129
Delikatność spowiednika130
Ułatwić penitentowi wyznanie grzechów131
Postawa cierpliwości i pogody ducha132
Kompetencja kapłana w konfesjonale134
Papieska zachęta do młodych księży134
Ks. Marek Dziewiecki
Kompetencje spowiednika w rozumieniu penitenta 137
Rozumienie samego siebie przez spowiednika138
Tworzenie klimatu bezpieczeństwa139
Realistyczne rozumienie penitenta 140
Pomaganie penitentowi w zrozumieniu samego siebie140
Pomoc w kształtowanie sumienia142
Zakończenie144
Krzysztof Wons sds
Jak spotykać się z penitentem? od przyjęcia prawdy o grzechu do przyjęcia przebaczenia i pokoju147
Pokora grzesznego spowiednika147
Bliski kontakt z penitentem148
Wsłuchać się w człowieka w stanie grzechu149
Pierwszy „penitent” w Biblii150
Stan rozczarowania sobą151
Stan fałszywego wstydu151
Stan ukrywania się i ucieczki152
Pierwsza spowiedź w Biblii, czyli jak Bóg „spowiada”155
Budzenie świadomości grzechu155
Przeżycie stanu niepokoju155
Odczucie bliskości Boga156
Przekroczenie lęku i uznanie grzechu157
Porzucenie namiętnej więzi z grzechem159
Leczenie z pychy160
Spojrzeć na grzech i grzesznika oczami Boga161
Boża pedagogia buduje na naturze162
Pomoc w przeżyciu bólu z powodu grzechu164
Pomagać w przyjęciu przebaczenia i pokoju166
Dariusz Kowalczyk SJ
WYZNACZANIE „pokuty” w konfesjonale 171
Dwutysiącletnie dzieje pokuty171
Pokuta wciąż zalecana174
Wybrane problemy szczegółowe176
Społeczny wymiar pokuty179
Witold Adamczewski SJ
Prawo w konfesjonale. wybrane zagadnienia181
Poufność zakresu sakramentalnego182
Prawo karne184
Ograniczenie władzy rozgrzeszania188
Zakończenie190
Ks. Dariusz Jastrząb
Spowiedź a kierownictwo duchowe193
Potrzebne rozróżnienie193
Spowiednik kierownikiem duchowym195
Kilka podstawowych wskazań197
Homo postmodernus u spowiedzi201
Ks. Bogusław Wójcik
Biomedycyna i konfesjonał — Teraźniejszość i niedaleka przyszłość205
Biogeneza207
Seksualność bez prokreacji207
Prokreacja bez seksualności210
Komórki macierzyste213
Bioterapia214
Tanatologia217
Zakończenie222
III. Spowiedź sakramentem dla każdego
Ks. Janusz Królikowski
SPOWIEDŹ DZIECI225
Zasady teologiczne227
Dziecko i sakramenty229
Koncentracja praktyczna233
Prawa łaski234
Szacunek dla osobowości237
Ks. Jerzy Smoleń
Jak dzisiaj spowiadać ludzi młodych?241
Dlaczego chcą się spowiadać?242
Problemy młodych242
Podejście spowiednika244
Obdarowanie czasem245
Wysłuchanie245
Zrozumienie245
Niesienie nadziei 246
Mobilizowanie do działania247
Stawianie wymagań247
Zadawanie pytań248
Ks. Jan Orzeszyna
SPOWIEDŹ NARZECZONYCH I MAŁŻONKÓW251
Spowiedź narzeczonych252
Spowiedź małżonków255
Ksawery Knotz OFMCap
Zasady spowiedzi małżonków według „Vademecum dla spowiedników”265
Najważniejsze punkty Vademecum265
Prawo stopniowości 268
Dynamiczna wizja rozwoju człowieka270
Kierunek wysiłków pedagogicznych Kościoła272
Warunki konieczne do zachowania normy moralnej 274
Możliwość nadużyć i nadinterpretacji 276
Prawo stopniowości dające nadzieję278
Andrzej Derdziuk OFMCap
Sprawowanie sakramentu pojednania wobec sióstr zakonnych281
Miejsce sakramentu pojednania w życiu osób konsekrowanych282
Określenie specyficznych cech psychiki kobiecej284
Oczekiwania sióstr dotyczące osoby i posługi spowiednika288
Sposób sprawowania sakramentu292
Niektóre sytuacje spotykane w konfesjonale293
Ks. Mirosław Cholewa
Spowiadanie kandydatów do kapłaństwa299
Dyskrecja301
Dostępność (nie skąpić czasu)302
Nikogo nie faworyzować304
Nikogo nie odrzucać305
Nie zwalniać penitenta z odpowiedzialności 306
Być ojcem i matką307
Chronić się przed rutyną308
Poznać i respektować swoje granice309
Współpraca z psychologiem310
Ks. Zdzisław Kroplewski
Posługa spowiedzi a nawrócenie osobiste księdza313
1. Wiara w miłość Boga do człowieka podstawowym elementem nawrócenia314
2. Ksiądz jako grzesznik i jako osoba udzielająca przebaczenia316
3. Trudności kapłana na drodze nawrócenia319
4. Katalog grzechów księdza?321
Marek Blaza SJ
Jak spowiadać chrześcijan tradycji wschodniej?325
1. Teologia sakramentu pokuty na Wschodzie327
2. Upoważnienie do spowiadania chrześcijan wschodnich329
3. Jak spowiada się chrześcijanin tradycji wschodniej?331
4. Jakie pokuty wyznaczać chrześcijanom tradycji wschodniej?333
5. Ograniczenia władzy rozgrzeszania chrześcijan tradycji wschodniej335
IV. Spowiedź pomocą grzesznemu i poranionemu człowiekowi
Bogusław Szpakowski SAC
Spowiadanie ludzi w szczególnie trudnych sytuacjach życia341
Spowiednik w spotkaniu z osobą przeżywającą kryzys343
Strata osoby bliskiej345
Aborcja346
Przewlekła choroba nowotworowa348
Homoseksualizm350
Spowiednik w spotkaniu z osobą przeżywającą nerwicowe zaburzenia emocjonalne353
Depresja356
Jacek Prusak SJ
KRZYWDY W KONFESJONALE. JAK IM ZAPOBIEGAĆ? JAK JE LECZYĆ?359
Krzywda — policzek dla duszy 360
Dysfunkcjonalny konfesjonał363
Penitenci, którzy krzywdzą samych siebie374
Spowiednik duchowym terapeutą377
Józef Augustyn SJ
PSYCHOTERAPIA A SPOWIEDź381
Nauczanie Jana Pawła II381
Zdrowa psychologia 384
Z jakiej psychoterapii korzystać?387
Czego należałoby wymagać od terapeuty?389
V. Spowiedź jako zwieńczenie rachunku sumienia
Wacław Królikowski SJ
Spowiedź generalna. istota — cel — metoda w ujęciu ignacjańskim395
Istota spowiedzi generalnej395
Cel spowiedzi generalnej397
Metoda spowiedzi generalnej402
Ks. Henryk Ciereszko
KSIĄDZ MICHAŁ SOPOĆKO WZOREM SPOWIEDNIKA411
Kapłaństwo i konfesjonał413
Spowiednik świętej414
Spowiednik a sakrament pojednania416
Sztuka spowiadania420
Krzysztof Osuch SJ
Codzienny rachunek sumienia427
Dziękować Bogu, Panu naszemu, za otrzymane dobrodziejstwa427
Prosić o łaskę poznania grzechów i odrzucenia ich precz430
Żądać od duszy swojej zdania sprawy432
Prosić Pana Boga naszego o przebaczenie win 434
Postanowić poprawę przy Jego łasce437
Propozycja rachunku sumienia439
Liczyć na łaskę Bożą440
Modlitwa miłującej uwagi i odpowiedzialności 441
Prosić o łaskę poznania grzechów443
Odkryć korzenie grzechu444
Odkryć związek między grzechem a cierpieniem446
Potrzeba poszerzania rachunku sumienia447
Stosunek do Boga448
Miłość bliźniego450
Miłość przebaczająca451
Życie rodzinne452
Życie społeczne453
Miłość samego siebie453

Wprowadzenie

„Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane (J 20, 23). [...] Objawia się tu w całej swej wielkości postać szafarza Sakramentu Pokuty, który prastarym zwyczajem jest nazywany spowiednikiem. [...] Jest to niewątpliwie najtrudniejsza i najbardziej delikatna, męcząca i wyczerpująca, ale też najpiękniejsza i przynosząca radość posługa kapłańska”.

(Jan Paweł II, Reconciliatio et paenitentia, 29)

Sposób i częstotliwość przystępowania wiernych do sakramentu pokuty w znacznym stopniu zależy od sposobu, w jaki jest on sprawowany przez spowiedników. Jeżeli księża nie żałują czasu na cierpliwe „siedzenie w konfesjonale”, odnoszą się do penitentów bardzo życzliwie, kompetentnie rozeznają ich problemy i jednocześnie dają im żywe świadectwo wiary w miłosierdzie Boga, wtedy — jak pokazuje doświadczenie duszpasterskie — liczni wierni chętnie i często korzystają ze spowiedzi świętej. Z drugiej jednak strony pośpiech księży w konfesjonale, ich brak delikatności, niekompetencja czy też powierzchowność duchowa sprawiają, że wielu penitentów zraża się do sakramentu pokuty. Niestety niemało jest i takich osób, które unikają konfesjonału tylko dlatego, że kiedyś poczuły się zranione przez kapłana. Lęk przed kolejnym zranieniem bywa u tych osób nieraz tak silny, że blokuje korzystanie ze spowiedzi także w okresie wielkanocnym i to czasem na całe lata.

Spowiadanie jest jedną z najpiękniejszych posług kapłana. Spowiedź bowiem daje wewnętrzny pokój i radość oraz przywraca chęć do życia ludziom głęboko nieraz udręczonych własnym grzechem. Za piękno posługi płaci się jednak wielkim wysiłkiem, a nieraz nawet i cierpieniem. Nieprzypadkowo Jan Paweł II nazywa więc sakrament pokuty również najtrudniejszą kapłańską posługą. Wymaga ona wielkiej ludzkiej mądrości, psychologicznego talentu, umiejętności prowadzenia dialogu, a nade wszystko wielkiej wiary, która sprawia, że spowiednik w konfesjonale nie zasłania sobą Pana Boga. Tej wielkiej sztuki spowiadania my, księża, musimy uczyć się dosłownie przez całe życie. Jeżeli jako spowiednicy jesteśmy choć trochę krytyczni wobec siebie, łatwo dostrzegamy wiele błędów popełnianych w konfesjonale. Czasem są to brak uważnego słuchania, niezręczne wyrażenia, powierzchowność oceny czy też brak cierpliwości. W takich momentach konieczna jest nam postawa wewnętrznej skruchy.

Nasza szczera postawa wobec błędów popełnionych w konfesjonale może sprawić, że staną się one szansą na drodze do nabywania sztuki spowiadania, na której to osobistej refleksji i modlitwie winno towarzyszyć pogłębione kierownictwo duchowe połączone z rodzajem superwizji duszpasterskiej, pozwalającej rozeznać własną postawę i zachowanie wobec penitentów. Jan Paweł II zachęca młodych księży, aby korzystali z pomocy doświadczonych starszych kapłanów. „Można — bez narażania na szwank tajemnicy spowiedzi —zwrócić się o pomoc do kapłanów lepiej przygotowanych i mających większe doświadczenie” — mówi Ojciec Święty młodym kapłanom. Bardzo pomocne w nabywaniu sztuki spowiadania bywają też wspólne spotkania duszpasterskie temu poświęcone. To dzięki szczerej wymianie można nie tylko zreflektować nasz sposób spowiadania, ale także podzielić się doświadczeniem zarówno w korzystaniu jak i w udzielaniu sakramentu pojednania. Ważną rolę w uczeniu się sztuki spowiadania odgrywa także lektura dzieł teologicznych i mistrzów konfesjonału.

Nie jest prawdą, iż — jak twierdzą niektórzy — w świecie współczesnym zanika poczucie grzechu czy też potrzeba wewnętrznego oczyszczenia, a w konsekwencji zapotrzebowanie na spowiedź. Bardzo liczne spowiedzi ludzi młodych, jakie miały miejsce w Roku Jubileuszowym 2000, w czasie trwania Międzynarodowych Dni Młodzieży i przy wielu innych okazjach ukazują wielkie zapotrzebowanie na godne i kompetentne sprawowania sakramentu pokuty. Można dziś wręcz mówić o wielkim głodzie indywidualnej spowiedzi. Kryzys spowiedzi, jaki ma miejsce w wielu wspólnotach kościelnych na Zachodzie spowodowany jest nie tyle niechęcią wiernych do spowiedzi, ile raczej wielkimi zaniedbaniami duszpasterskimi księży. Jeżeli kapłani nie mówią wiernym o sakramencie pojednania, albo też mówią w sposób lekceważący, jeżeli zaniedbują duszpasterską praktykę spowiadania, trudno się dziwić, że wierni nie przystępują do spowiedzi. Jan Paweł II w Pastores gregis wzywa biskupów i kapłanów do wielkiego rachunku sumienia, dzięki któremu mogliby sobie uświadomić zaniedbania i grzechy popełnione przeciwko sakramentowi pojednania.

W dzisiejszym świecie obserwuje się raczej inne zjawisko. Prawdziwe poczucie grzechu zostaje zastąpione neurotycznym poczuciem winy, ukrytym nieraz gdzieś w zakamarkach ludzkiej duszy, a głęboka religijna potrzeba wyznania grzechów przekształca się w ekshibicjonistyczne „spowiadanie” się w terapeutycznych grupach czy też w medialne obnażanie się przed całym światem. To publiczne odsłanianie osobistych, a nieraz i wstydliwych spraw, bywa poniżające nie tylko dla „spowiadających się” przed kamerami i mikrofonami, ale także dla medialnych odbiorców.

Kiedy objawia się nasza słabość moralna, zacisze konfesjonału staje się wielką łaską i wielką szansą, by móc na nowo odzyskać poczucie własnej godności, wewnętrzny pokój oraz radość życia. Ponieważ tylko Bóg odpuszcza grzechy, stąd też tak naprawdę możemy je powierzyć tylko Jemu. Znak sakramentalny, jakim jest spowiedź, daje nam zaś pewność wiary, że nasze grzechy naprawdę zostały odpuszczone. Spowiednik komunikuje nam to w imieniu samego Boga. Dla odzyskania spokoju sumienia spowiedź sakramentalna jest decydująca. Każde inne publiczne „spowiadanie się” z naszych słabości nie może być nigdy odruchem niedojrzałej spontaniczności, ale zawsze musi być decyzją głęboko przemyślaną, która uwzględnia nie tylko własne odczucia, ale także społeczny odbiór.

Książka Sztuka spowiadania. Poradnik dla księży zrodziła się ze współpracy kwartalnika „Życie Duchowe” z Centrum Rekolekcyjno-Formacyjnym Diecezji Tarnowskiej w Gródku nad Dunajcem. Z inicjatywy obu instytucji w dniach 18-19 listopada 2004 roku odbyło się sympozjum dla spowiedników pt. Najtrudniejsza i najpiękniejsza posługa, którego uczestnicy mieli okazję nie tylko słuchać prelekcji i dialogować o spowiedzi, ale także podzielić się osobistym doświadczeniem duszpasterskiej posługi w konfesjonale. W sympozjum wziął także udział bp Wiktor Skworc, ordynariusz tarnowski, który przewodniczył Eucharystii i wygłosił homilię na zakończenie całego spotkania.

Do tekstów zaproszonych gości biorących udział w sympozjum (J. Augustyn; A. Drożdż; M. Dziewięcki; K. Knotz; W. Depo), redaktorzy książki dołączyli teksty zamówione u autorów specjalnie dla niniejszej publikacji (K. Wons; D. Kowalczyk; W. Adamczewski; D. Jastrząb; B. Wójcik; J. Krolikowski; J. Orzeszyna; A. Derdziuk; Józef Augustyn SJ; M. Cholewa; Z. Kroplewski; B. Szpakowski; J. Prusak; W. Królikowski; H. Ciereszko; M. Blaza; S. Cynar). Do powyższych tekstów dołączono kilka dalszych artykułów uprzednio publikowanych na łamach „Życia Duchowego” (C. Squarise; R. Moloney; D. Kowalczyk; A. Derdziuk; I. Bokwa; K. Osuch). Ponadto zamieszczono w książce cztery przemówienia Jana Pawła II na temat sakramentu pojednania wygłoszone do członków Penitencjarii Apostolskiej oraz Słowo ks. bpa Wiktora Skworca, ordynariusza tarnowskiego.

Zebrany, bardzo bogaty materiał, został podzielony na pięć części. W pierwszej zamieszczono opracowania omawiające podstawowe zagadnienia teologiczne i biblijne dotyczące spowiedzi świętej. Część druga podejmuje praktyczne problemy związane ze spowiedzią, takie jak: kompetencja spowiednika, sposób prowadzenia dialogu, wyznaczanie pokuty, prawo w konfesjonale, kierownictwo duchowe oraz problemy biomedyczne. Część trzecia zawiera opracowania omawiające specyfikę spowiedzi wybranych grup i osób: dzieci, młodzieży, narzeczonych, małżonków, kleryków, sióstr zakonnych, kapłanów oraz chrześcijan tradycji wschodniej. W czwartej części autorzy omawiają zagadnienie zranień, jakie mogą wynikać z niewłaściwego traktowania penitentów ze strony spowiedników. W części piątej poruszamy zagadnienie spowiedzi generalnej. Tu też znajdzie Czytelnik propozycję codziennego rachunku sumienia, który jest najlepszym przygotowaniem do regularnej spowiedzi oraz propozycję rachunku sumienia dla dorosłych.

Do lektury tej książki zapraszam najpierw kandydatów do kapłaństwa. Teksty doświadczonych spowiedników, które publikujemy, mogą wzbudzić w alumnach głębokie pragnienie dobrego przygotowania się do odpowiedzialnego i gorliwego pełnienia tej najpiękniejszej i jednocześnie najtrudniejszej posługi. Każdy alumn, który chce być dobrym księdzem, winien nosić w sobie głębokie pragnienie stawania się dobrym spowiednikiem. Aby było to możliwe, musi najpierw sam gorliwie korzystać z sakramentu pokuty. Tylko alumn, a potem ksiądz, będący dobrym penitentem, może stawać się dobrym spowiednikiem.

Książkę tę pragnę polecić także kapłanom. Może ona być dla nich inspiracją w osiąganiu trudnej sztuki spowiadania. Wiele artykułów może stać się także punktem wyjścia do osobistego rachunku sumienia z dotychczasowego pełnienia posługi spowiednika. Lektura książki może też uświadomić pokusę rutyny, jaka grozi księżom sprawującym sakrament pokuty. Ksiądz w konfesjonale nigdy nie może stawać się „zawodowcem” czy „specjalistą”. Winien raczej stawać się pokornym i przejrzystym sługą, skruszonym grzesznikiem, który doświadczywszy sam nieskończonego miłosierdzia Bożego, pragnie ukazywać innym Boga jako źródło przebaczenia i pojednania. Ani księża, ani też klerycy nie powinni jednak odczytywać całego bogactwa proponowanych treści niniejszej publikacji jako „spisu” dobrych cech i umiejętności spowiednika, gdyż nie taka była intencja Autorów. Książkę należałoby raczej traktować jako próbę wieloaspektowego ujęcia sakramentu pojednania pomocną w nabywaniu sztuki spowiadania.

Wreszcie do lektury książki zapraszam także wiernych świeckich. Książka nie zawiera bowiem jakiejś tajemnej wiedzy przekazywanej w sekrecie, lecz powszechnie dostępne treści dotyczące sakramentu pojednania. Pogłębiona refleksja nad tym sakramentem może pomóc świeckim penitentom lepiej rozumieć jego istotę oraz rolę spowiednika. Pewne nieporozumienia w konfesjonale wynikają nie tylko z braku właściwej postawy spowiednika wobec penitenta, ale także z niewłaściwych oczekiwań i postaw, jakie penitenci miewają wobec księży zasiadających w konfesjonale.

Na zakończenie niniejszego wprowadzenia niech mi będzie wolno podziękować, w imieniu własnym i ks. Stanisława Cyrana z Centrum Rekolekcyjno-Formacyjnego w Gródku nad Dunajcem, z którym wspólnie przygotowywaliśmy sympozjum oraz niniejszą publikację, ks. bp. Wiktorowi za wsparcie podjętej przez nas inicjatywy, udział w sympozjum oraz Słowo do niniejszej publikacji. Dziękujemy serdecznie także naszym Autorom, którzy przyjęli nasze zaproszenie do udziału w sympozjum czy też napisania artykułu do niniejszej publikacji. Niech wspólny trud przyczyni się do tego, by posługa sakramentu pojednania stawała się — zarówno dla kapłanów jak i dla penitentów — objawianiem się miłosierdzia Boga oraz piękną służbą człowiekowi.

Józef Augustyn SJ

Kraków, 14 sierpnia 2005 roku,

w Wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

opr. aw/aw

« 1 »
oceń artykuł Pobieranie..

reklama

reklama

reklama

reklama