Homilie chrzcielne

ks. Nadolski Bogusław TChr

HOMILIE CHRZCIELNE

Copyright © Wydawnictwo WAM 2003

Słowo wstępne

Sakrament chrztu należy do podstawowych sakramentów Kościoła, włącza w Chrystusa i Jego Ciało-Kościół — miejsce szczególnego rozwoju osobowości człowieka. W biegu historii nastąpiło, niestety, zindywidualizowanie chrztu i w pewnym sensie jego sprywatyzowanie. Chrzest w świadomości przeciętnego chrześcijanina nie jest inicjacją, wejściem, zapoczątkowaniem życia w Kościele. Rozumiany jest raczej jako sytuacja zbawcza poszczególnego człowieka. Rodzice przynoszą wprawdzie dziecko do Kościoła, by jednak później często chronić je przed Kościołem. Chrzest nie jest przeżywany jako wejście, włączenie do Kościoła, lecz jako kontakt z siłami Bożymi. A przecież złączenie z Chrystusem jest wejściem w Kościół-Ciało Chrystusa.

Ta rzeczywistość włączenia w Chrystusa indywidualnego i społecznego jest pierwszym skutkiem chrztu. Przynależność do Chrystusa realizuje się w widzialnym włączeniu w społeczność Kościoła, i w niewidzialnym znaku-pieczęci-znamienia niewymazywalnego, które nazywamy charakterem sakramentalnym. „Przez charakter sakramentalny chrześcijanin uczestniczy w kapłaństwie Chrystusa i należy do Kościoła, odpowiednio do swego stanu i pełnionych funkcji.

To upodobnienie do Chrystusa i Kościoła, urzeczywistniane przez Ducha Świętego, jest nieusuwalne, pozostaje w chrześcijaninie na zawsze jako pozytywna dyspozycja do przyjęcia łaski, jako obietnica i zapewnienie opieki Bożej, oraz powołanie do kultu Bożego i służby Kościołowi”. Słowa powyższe zamieszczone są w Katechizmie Kościoła Katolickiego (1121).

Deficyt eklezjalnej rzeczywistości chrztu ma swoje źródła w traktowaniu Kościoła jako społeczności świeckiej, pojawiającej się za Konstantyna Wielkiego, a następnie w XIX w. W ramach Ruchu Liturgicznego Romano Guardini (zm. 1968) rzucił hasło obudzenia Kościoła w sercach ludzkich. Po tej samej linii poszedł II Sobór Watykański i nauczanie posoborowe. Pozostaje ono ciągle zadaniem.

Jan Paweł II w Liście apostolskim Tertio Millennio adveniente uznał „odnowienie świadomości chrzcielnej jako podstawę chrześcijańskiego życia” za jeden z głównych tematów. Ożywieniu osobistej wdzięczności za chrzest może pomóc niedzielne wspomnienie chrztu (aspersja). Wiele wspólnot parafialnych organizuje kilka razy w ciągu roku specjalne nabożeństwa o takim charakterze, względnie wykorzystuje w tym celu nabożeństwa różańcowe, majowe lub czerwcowe.

Dużą rolę odgrywa tu samo sprawowanie sakramentu. Zauważyłem pewne elementy i chciałbym niektóre z nich zaproponować, tak zauważone w wielu miejscowościach, jak i wynikające z własnej refleksji. Jest nim najpierw powrót do dekorowania chrzcielnicy — powrót, ponieważ była to niegdyś stała praktyka.

1. Ustawianie tła plastycznego, element symboliczny na dzień chrztu, zwłaszcza gdy chrzest przyjmuje wiele dzieci. Widziałem te elementy, były bardzo proste, ale „mówiące”, wykonywali je rodzice, których dzieci miały być chrzczone, dekorowano także cały kościół, gdy chrzest przyjmowało wiele dzieci. Były to:

a) drzewo — bo chrzest jest początkiem wzrastania w życiu Bożym, aż do Chrystusowej pełni,

b) kwiaty odpowiednio ustawione dla podkreślenia piękna stworzenia, a chrzest stanowi nowe stworzenie w Chrystusie,

c) paschał — centralnie ustawiony i udekorowany,

d) biała szata chrzcielna (dużego rozmiaru),

e) słońce,

f) spadająca woda — symbol ten zaintrygował mnie. Przecież tylko kilka kropel wody stosuje się w momencie samego aktu sakramentalnego. Tymczasem sprawa jest wręcz kapitalna. Przywołuje z jednej strony fakt stworzenia świata, które posiada charakter chrztu, a z drugiej — stwórczy charakter chrztu świętego. W pierwszym i drugim przypadku występuje działanie Boga, Słowo, Duch Święty unoszący się nad bezmiarem wód. A poza tym wyjątkowo bogata metaforyzacja wody występująca w Piśmie Świętym. Ks. St. Bartnik w swojej Sakramentologii społecznej wyróżnił następujące elementy. „Ideę chrztu przygotowywała też Rzeka Raju: „Z Edenu zaś wypływała rzeka, aby nawadniać ów ogród, i stamtąd się rozwidlała, dając początek czterem rzekom: Piszon, Gichon, Chiddekel, Perat” (Rdz 2,10-14).

Woda jest ambiwalentnym środkiem ekonomii Bożej: wody Potopu położyły kres grzechom i dały początek odrodzeniu i cnotom, a więc był to chrzest oczyszczający i odradzający na etapie wysokiej kultury ludzkości: „Osiem dusz (w arce) zostało uratowanych przez wodę; teraz również zgodnie z tym wzorem ratuje was ona we chrzcie” (Rdz 7 i 1 P 3,20).

Tę samą rolę spełniły wody Morza Czerwonego: zniweczyły złość wroga i ocaliły życie „ochrzczonych” (Wj 14,5-31).

Prefigurą chrztu były także Wody Sprzeciwu Massa i Meriba, które Mojżesz wydobył ze skały pustynnej uderzeniem laski pielgrzyma (Wj 17,1-7; Lb 20,1-11).

Woda służyła do oczyszczenia w sensie uzdrowienia z trądu „Potem pokropi wodą żywą siedem razy tego, który ma być oczyszczony z trądu i w ten sposób oczyści go” (Kpł 14,7; por. 14,1-9; 15,16-18).

Chrzcielne obmycie z grzechów przygotowywały także rytualne wody oczyszczenia (Lb 19,19-20).

Do wód chrztu prowadziła rzeka Jordan, otwierająca wejście do Ziemi Obiecanej (Joz 3,14-17). Wody Jordanu obmyły z trądu Naamana, wodza wojska króla Aramu, na słowo proroka Elizeusza (2 Krl 5,1-19). Nad rzeką Jordan, Matką życia w Palestynie, ustanowił chrzest nawrócenia z wody św. Jan Chrzciciel (Mk 1,1-8; Mt 3,1-12; J 1,19-34); chrzest ten był kontynuowany jeszcze długo w początkach chrześcijaństwa. W Jordanie został ochrzczony i sam Jezus (Mk 1,9-11; Mt 3,13-17) dla ukazania swego wynikania ze Starego Testamentu i według apokryfów wówczas zostały uświęcone wszystkie rzeki świata. Kult wody był i u dawnych Słowian.

Nowy chrzest wypłynął z Serca Jezusa: „Żołnierz przebił Mu bok i natychmiast wypłynęła krew i woda” (J 19,34).

I wreszcie chrzest ziemski rozwinie się w Chrzest Wieczny jako Brama do Królestwa Niebieskiego w wieczności:
„I ukazał mi rzekę wody życia, wypływającą z tronu Boga i Baranka” (Ap 22,1-2). Woda jest więc symbolem: macierzyńskim, rodzicielskim, znakiem zniszczenia i oddzielenia” symbolem życia, płodności, terapii, oczyszczenia, symbolem działania samego Ducha Świętego.

g) zespolone ręce — dłonie przyjmujące — chrzest wejściem do Kościoła,

h) droga — horyzont,

i) ozdobny monogram fos-dzoe — światło-życie i inne,

j) przy paschale umieszczone na tabliczkach imiona dzieci, które będą ochrzczone,

k) na uroczystość chrztu przynosi się świece od I Komunii świętej (młodsze rodzeństwo), a nawet z dnia zawarcia sakramentu małżeństwa. Podczas chrztu wszyscy uczestnicy (chrzestni, przyjaciele) otrzymywali świece,

l) na wysokim pulpicie wyłożona jest księga chrztów — „księga życia”.

Homileta nawiązuje oczywiście do dekoracji, a na początku homilii zwraca się do dzieci/dziecka, rodziców naturalnych, rodziców chrzestnych i przyjaciół.

Przed namaszczeniem nowo ochrzczonych przynosi się w procesji olej Krzyżma.

2. Zwiększony udział rodziców, chrzestnych, zaproszonych wyraża się przez:

a) Modlitwę Wiernych, samodzielnie ułożoną, odczytują rodzice naturalni lub chrzestni.

b) Wszyscy uczestnicy chrztu (danej rodziny) zapalają małe świeczki.

c) Uczestnicy wyrażają życzenia dla dziecka wypisane na karteczkach, niekiedy ukształtowanych symbolicznie (serce, kwiat, gołębica, rulon, krzyż, dłoń itp. Życzenia umieszcza się przy dekoracji w odpowiednim czasie, względnie zanosi w procesji z darami do ołtarza; mogą być także wypisane na odpowiednim rulonie i zawieszone przy paschale, np. życzymy ci: byś spotykał w swoim życiu wielu ludzi, którzy będą cię kochać; pokoju ze wszystkimi; radości w życiu; byś znajdował zawsze pomocną dłoń; byś pozostał wiernym na zawsze przymierzu z Chrystusem itd.

d) Na zakończenie sprawowania sakramentu przed życzeniami szafarza chrztu, życzenia wypowiadają np. rodzice naturalni, chrzestni lub ktoś z bliskich, zob. tekst. Mogą być też fragmenty poezji religijnej.

e) Można poprosić rodziców i gości o zgromadzenie się przy chrzcielnicy, dotknięcie jej, odmówienie Chwała Ojcu jako dziękczynienie za własny chrzest, przypomnienie sobie dnia chrztu, kościoła, w którym został udzielony, modlitwę za szafarza chrztu.

f) Modlitwa Wiernych koncentruje się bardziej na „nowo narodzonych” dla królestwa Bożego. Nie jest traktowana jako odczytywanie intencji. Można zaśpiewać także pieśń Pod Twoją obronę, Ty im błogosław, czy Ps 84: Jakże miłe są przybytki Twoje, Panie Zastępów.

g) Podczas spotkania przygotowawczego można zasugerować, by rodzice wybrali odpowiednie perykopy dla homilii.

h) Śpiew Psalmu responsoryjnego wykonuje ktoś z rodziny. To samo dotyczy odczytywania tekstów biblijnych.

i) Wypada, by polewanie głowy dziecka wodą dokonywał celebrans ręką, nie należy tej wody żałować ani jej wycierać na główce dziecka.

j) Dużo uwagi należy poświęcić odpowiedniemu przygotowaniu ministrantów posługującym przy chrzcie.

k) „Miejsce” fotografa jest ważne, chrzest winien być bogato udokumentowany.

l) Duszpasterz nie zapomina o spotkaniu z rodzicami i dziećmi w rocznicę chrztu.

m) Świętu chrztu, bo tak należy nazywać udzielanie sakramentu chrztu, towarzyszy bicie dzwonów przy opuszczaniu kościoła.

Wspomniane na początku wysiłki duszpasterskie zmierzające do ożywienia i pogłębienia doświadczenia sakramentu chrztu w życiu chrześcijanina, wpisanie go w biografię człowieka, stały się motywem umieszczenia po rozważaniach wzoru nabożeństwa słowa Bożego dla pogłębienia świadomości chrzcielnej.

B. N.

Poznań, w Święto Chrztu naszego Pana Jezusa Chrystusa 2003.

opr. ab/ab