Psalm 1 - tekst i kontekst

Gianfranco Ravasi

Psalmy cz. 1

ISBN: 978-83-60703-27-4

wyd.: Wydawnictwo SALWATOR 2007

Fragmenty dostępne na naszych stronach:

• Wstęp
• Psalm 1
  • Tekst i kontekst
  • Wymiar literacki
  • Interpretacja egzegetyczna

Tekst i kontekst

R. Guardini napisał: „Ps 1 to portal, przez który wchodzimy do bogatego świata poematów”. Jego pierwsze słowo zaczyna się od pierwszej litery hebrajskiego alfabetu, alef; ostatnie słowo kończy się ostatnią literą alfabetu tau; w ten sposób stanowi on syntezę wszystkich słów, czyli całego biegu życia. M. Buber wspominał, że „rabbi Izrael z Kozienic mawiał: «Słusznie nasi mędrcy zwrócili uwagę, że Prawo w pierwszym psalmie jest nazywane Prawem Pana, a potem jego Prawem. Bo gdy człowiek uczy się Prawa z miłości do niego samego, wówczas Prawo zostaje mu dane i jest jego, i może przyoblec w święte Prawo swe święte myśli»”. Pieśń ku czci torah to pieśń o sprawiedliwym życiu, o życiu pokrytego bujną zielenią drzewa. „Drzewo życia” występuje na początku Biblii w tekstach o stworzeniu (Rdz 2, 9); „drzewo życia” dominuje w opisie raju, który jest celem historii, czyli na ostatnich stronicach Biblii (Ap 2, 7); żywe i zielone drzewo znajduje się w centrum pierwszego tekstu biblijnej modlitwy. Claudel w swoim poetyckim komentarzu do psalmów napisał: „Zadżumiony towarzysz, towarzyszka parszywców, księga, która cuchnie zgnilizną: wybaczcie, jeśli wolę tę zdrową sugestię i to święte potwierdzenie, jeśli wolę pośród nocy propozycję dnia. Jakże zielone, orzeźwione kwietniowymi ulewami, to drzewo pośrodku tekstu (...); przepowiada swym owocom powodzenie. Wszystko inne, do diabla! Dym i pył w oczy! Jeden podmuch, i po wszystkim”.

Psalm ten zawdzięcza entuzjazm, z jakim został przyjęty, bardziej swej pozycji programowego prologu i „wstępu do całego Psałterza”, niż swej rzeczywistej wartości poetyckiej i myślowej, która jest dosyć skromna. Szczegółowa literatura na temat tego psalmu jest rzeczywiście bardzo obszerna, a o jego charakterze tekstu „hors ligne”, samotnego i niezależnego, świadczy nie tylko to, że jest „sierotą”, czyli że brak mu tytułu, a więc znajduje się poza zbiorem, lecz także osobliwa wskazówka, obecna w tekście „zachodnim” (kodeks D) Dziejów Apostolskich. W Dz 13, 33 zacytowano w. 7 z Ps 2 i dodano: „jak napisane jest w Psalmie Pierwszym”. Uwaga ta znajduje potwierdzenie w wypowiedzi, którą Talmud babiloński (9b-10a) przypisuje rabbiemu Yehudzie ben Simon ben Pazi: „Psalm «Szczęśliwy człowiek» i psalm «Dlaczego narody się buntują» stanowią jedną część”. Również św. Justyn Męczennik w swej Apologii (I, 40) cytuje oba psalmy jako jedną całość i odnosi je — zgodnie z hermeneutyką chrześcijańską — do Mesjasza, sprawiedliwego par excellence, łącząc w ten sposób dwa podmioty dwóch utworów.

Jest więc oczywiste, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa postępował proces łączenia prologu i pierwszego, bardzo uroczystego liryku, Ps 2, co doprowadziło do syntezy dwóch perspektyw hermeneutycznych występujących w Psałterzu: antropologiczno-etycznej perspektywy dobrego życia (Ps 1) i teologiczno-mesjańskiej perspektywy nadziei (Ps 2, również „osierocony”). Przede wszystkim istniał czynnik, który sprzyjał temu procesowi: te dwa psalmy „zawierają się” między dwoma błogosławieństwami, czyli są nimi zamknięte na obydwu końcach („Szczęśliwy człowiek...” 1, 1; „Szczęśliwi wszyscy, co w Nim szukają ucieczki” 2, 12). Współczesny badacz Brownlee wysunął hipotezę o wcześniejszym połączeniu, dokonanym podczas obrzędu koronacji króla: Ps 1 był rodzajem „obrazu wzorowego księcia”, idealnego portretu władcy, który miał wstąpić na tron (por. Ps 101), instrukcją dobrego rządzenia, podczas gdy Ps 2 był w ścisłym sensie opisem obrzędu koronacji. Na tym tle łatwo sobie wyobrazić powodzenie psalmu w środowisku chrześcijańskim, które odczytało go według klucza chrystologicznego i wpłynęło na jego losy. Jak będziemy później podkreślać, wspaniałe, obsypane owocami drzewo stało się nagim krzyżem Chrystusa, znakiem życia i zbawienia. W „tituli” psalmów św. Augustyna z Canterbury czytamy: Primus Psalmus ad Christi pertinet sacramentum; ipse est enim perfectus vir qui numquam abiit in consilio impiorum („Pierwszy psalm należy powiązać z tajemnicą Chrystusa. On bowiem jest doskonałym człowiekiem, który nigdy nie chodził ze zgromadzeniem bezbożnych”).

Przystąpmy zatem do lektury tego niewielkiego utworu, napisanego, jak słusznie zauważył G. Ebeling, „w stylu ksylograficznym, w tonacji bieli i czerni”. Przez swoją dydaktyczną prostotę i pewną bezbarwność chce on niemal udawać „tło muzyczne”, podkład, który towarzyszy wspaniałemu zbiorowi modlitw Psałterza.

opr. aw/aw